1
دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی
2
استاد گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران
3
استادیار دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی
چکیده
نواحی جنوبی دریای مازندران به سبب شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی، همزمان با یورش اعراب به ایران، فتح نشد و در پی آن، فرایند اسلام‌پذیری اهل گیلان نیز به تعویق افتاد. پذیرش اسلام در میان اهل طبرستان نیز غالبا در نتیجۀ تبلیغات علویان فراری از دستگاه خلافت صورت پذیرفت. اهالی سرزمین گیل و دیلم در جوار طبرستان، با تأخیری چند ده ساله به پذیرش اسلام روی آوردند و مذاهب اسلامی در مناطق گوناگون این سرزمین رواج یافت. نگارندگان در این پژوهش بر آن بوده‌اند تا با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، فرایند ظهور و علل و عوامل گسترش گونه‌های تشیّع را در سرزمین گیلان بررسی کنند.یافته‌های پژوهش حاکی است که مذهب تشیّع در مناطق شرقی سپیدرود، نخست از گونۀ زیدی بود تا آن‌که اسماعیلیان الموت، مناطق کوهستانی گیلان را، شامل اشکورات و دیلمان، تحت تاثیر فعالیت‌ها و تبلیغات خود قرار دادند و با گسترش دامنۀ قدرت خویش، حتی بر نقاط جلگه‌ای سرزمین گیل نیز حکم راندند. با ظهور دولت محلّی کیاییان، مذهب زیدی، به عنوان مذهب رسمی در نقاط شرقی گیلان، موسوم به«بیه‌پیش» رسمیت یافت و در پی آن، دایرۀ نفوذ اسماعیلیان به مناطق کوهستانی محدود شد. سرانجام پس از استقرار صفویان بر تخت فرمانروایی ایران، خاندان کیایی، مذهب خود را از تشیع زیدی، به تشیع اثنی عشری تغییر دادند و به ترویج آن در نواحی تحت تسلط خود پرداختند و در چرخشی ایدئولوژیک، به تعقیب و آزار شیعیان زیدی پرداختند. در نهایت، مقارن حکومت شاه عباس صفوی، حکومت‌های محلی در گیلان برچیده و مذهب شیعه امامیه، در گیلان رسمی شد.
)